Toegankelijke voorzieningen

Dat moet vanzelfsprekend worden!

Wij willen dat de fietstoegankelijkheid van allerlei relevante voorzieningen voor wonen, leven en werken (openbare ruimten, diensten) zodanig wordt verbeterd dat de inwoners van jong tot en met oud zo zelfstandig mogelijk mobiel zijn en niet afhankelijk van een auto.

Effectief toegankelijk per fiets betekent:

  • op begrijpelijke wijze (logisch, herkenbaar),
  • op bruikbare wijze (veilig, handig, aantrekkelijk).

Voorbeelden van voor Maastricht relevante thema’s zijn: verkeersveilige wijken, fietsenstallingen, bedrijventerreinen en groengebieden.

Wij onderzochten de toegankelijkheid van supermarkten in Maastricht

De vernieuwing van winkelcentrum Brusselse Poort was aanleiding om begin 2019 eindelijk eens gestructureerd aandacht te besteden aan de fietsvoorzieningen bij de grote reguliere supermarkten. Daarbij zijn voor fietsers niet alleen fietsparkeerplaatsen belangrijk, maar ook andere zaken.

Er is allereerst een lijst gemaakt met beoordelingscriteria. Dat werden er acht:

  • het logistieke gemak
  • het parkeersysteem
  • de sociale kwaliteit van de omgeving
  • de netheid en aantrekkelijkheid van de omgeving
  • de verkeersveiligheid van de aanrijroutes
  • of er een autovrije toegang is
  • of de stalling overdekt is
  • of de fiets onderdeel is van de communicatie vanuit de supers

Twintig belangrijke supermarktlocaties van Maastricht zijn getoetst op deze 8 criteria, simpelweg door één punt te verlenen per criterium waar de locatie aan voldoet.

Resultaten van het onderzoek

In het algemeen valt op dat er bij deze supermarkten nauwelijks communicatie en promotie gericht is op de fiets en dat er weinig overdekte stallingen en weinig autovrije toegangen zijn.

Volgens de methodiek zijn de Albert Heijn aan Plein 1992, de Plus aan het Beenteplein, de Lidl in Daalhof en de Lidl in Heugemerveld de meest fietsvriendelijke supers van Maastricht.

Albert Heijn aan Plein 1992 ligt gunstig bij een knooppunt van belangrijke fietsroutes in een autovrij gebied. Alleen aan de oostkant vormt de Avenue Ceramique een iets minder goed oversteekbare verkeersader. Plein 1992 is een levendig multifunctioneel plein met het Centre Ceramique als een grote trekker van fietsers, met horeca en andere bestemmingen, met woningen, met ruimte voor spel, ander verblijf, lopen en fietsen.

Plein-1992-16-bewerkt
Op Plein 1992 zijn veel menselijke activiteiten, er is veel sociaal toezicht en volop ruimte voor fietsers. Auto’s parkeren onder het plein.

Heugem profiteert ook van de voordelen van een supermarkt aan een autovrij plein. Winkelcentrum De Beente is goed gelegen aan de rand van een 30 km/uurgebied en als schakel in een fietsroute tussen het stadscentrum en Heugem. Die fietsroute heeft zich spontaan ontwikkeld en is in 2018 door de gemeente gefaciliteerd met een prima fietsoversteek op de Hoge Weerd. De beleving van het winkelcentrum is wel wat minder door een gebrek aan samenhang tussen gebouwen, particulier terrein en openbare voorzieningen, door een sobere inrichting en door leegstand.

Winkelcentrum-De-Beente-24klein
Winkelcentrum De Beente beschikt over een groot plein met veel ruimte voor fietsers. Er zijn wel wat veel muren en afgeplakte ramen. De fietsenstalling bij de Plus is prima.

De goede beoordeling van Lidl in Daalhof is wellicht verrassender. Deze super heeft het autoparkeren aan de achterkant (Minervahof) en het fietsparkeren aan de voorkant (Herculeshof). De Herculeshof is mede daardoor best wel autoluw en door een bocht in de ontsluitingsweg kan er niet hard worden gereden. De fietsparkeerplaats is bijzonder goed ingepast.

Daalhof-Lidl-5
Van twee kanten benaderbaar met fietsbare hellingbanen, de fietsen volledig in het zicht door glazen puien, goede aanleunbeugels en extra piekvoorzieningen, nabijheid van de winkelwagens, bewegingsruimte en zitplekken, zicht vanuit de woningen, beschut en schoon: heel wat kwaliteiten bezit de fietsparkeervoorziening van de Lidl in Daalhof!

De Lidl in Heugemerveld doet het goed door de centrale ligging in een groot en rustig 30 km-gebied. Bij de ingang ontbreekt een fietsparkeersysteem maar de ruimte wordt gelukkig toch voor het parkeren van fietsen gebruikt. Automobilisten gebruiken de plaatsen voor betaald parkeren langs de straat. De omgeving van de winkel is openbaar gebied en dat lijkt hier goed te hebben uitgepakt.

Kardinaal-van-Rossumplein-Lidl-1klein
De Lidl in Heugemerveld ligt aan een boomrijk, autoluw plein omgeven door een mix van woningen en voorzieningen. De fietsen staan naast de ingang voor de lange glazen pui dus heel veilig en gemakkelijk. Een brede stoep houdt auto’s op afstand en geeft ruimte aan fietsers en voetgangers. Fietsers parkeren netjes op rij, maar omdat een parkeersysteem ontbreekt vallen soms fietsen om.

Het valt op dat Maastricht Oost er met 3 goede en 2 voor fietsers slechte supers er wat beter voorstaat dan in Maastricht West met 1 goede en 4 slechte. In Maastricht West stuiten fietsers vaker op (logistiek) onhandige ontsluitingen, zijn de routes minder verkeersveilig en heeft geen enkele super overdekt fietsparkeren. De ontwikkeling van Maastricht West vond voor een groot deel plaats in de jaren ’50 en ’60 toen er geen rekening werd gehouden met fietsers. De aanpassingen die naderhand zijn gedaan houden niet over: de ontsluitingswegen beschikken vaak nog steeds slechts over fietsstrookjes in plaats van over vrijliggende fietspaden en fietsoversteken.

De drie Aldi’s scoren alle zwak. De Lidl’s daarentegen opvallend goed. Albert Heijn, de Plus, Jan Linders en Jumbo scoren wisselend, maar meestal niet best. In de Voltastraat ligt de meest fietsvriendelijke Jumbo.

De zes minst fietsvriendelijke supermarkten in Maastricht zijn Jan Linders aan de Tongerseweg, de Aldi’s in Malberg, op het Volksplein en aan de Francois de Veyestraat, de supers van winkelcentrum Brusselsepoort en Albert Heijn aan de Burgemeester Cortenstraat.

De supers die zo te zien de meeste klanten op de fiets trekken zijn Albert Heijn op Plein 1992 en Albert Heijn Scharnerweg. Het lijkt erop dat Albert Heijn Scharnerweg het aantal fietsers onderschat heeft, want de ruimte voor fietsers en voetgangers valt na de nieuwbouw te krap uit.

Nieuwe supermarktlocaties scoren dus niet altijd goed. Soms slaat de focus zelfs helemaal door naar de auto. Dat is de zien bij de Jumbo in Mosae Forum (geopend in 2007) en bij de Plus in de Leim (geopend in 2015). Die beschikken over luxe parkeergarages met rolbanden, roltrappen en liften waar de voorzieningen voor klanten die per fiets boodschappen doen schril bij afsteken. Dat getuigt niet van fietsambitie maar van gemiste kansen voor Maastricht.

Mosae-Forum-7klein
Vanuit de Jumbo in de kelder van Mosae Forum kun je rechtstreeks of via een rolbaan mét de winkelwagen naar de garage. Bij de propvolle fietsparkeerplaats aan de Gubbelstraat is het daarentegen onmogelijk om de winkelwagen legaal achter te laten. Bovendien zijn de lift en de roltrap (geen rolbaan) op het plein georiënteerd, precies verkeerd-om voor de fietsen.

In beide gevallen betalen fietsende en lopende klanten indirect mee aan de luxe voorzieningen die exclusief voor automobilisten zijn aangelegd.

Hoe kan het beter?

De supermarkten kunnen nog vaak veel verbeteren aan de aantrekkelijkheid van de omgeving en aan de fietsvoorzieningen. Denk bijvoorbeeld aan het plaatsen van nietjes dicht bij de ingang en het doorzichtig houden van ramen. Doordat de klant de buitenruimte per winkelbezoek twee keer doorkruist (namelijk voorafgaand en achteraf) valt te verwachten dat de buitenruimte een relatief grote invloed heeft op de klantbeleving.

De beheerders van de buitenruimte zouden in sommige gevallen vaker fietswrakken en weesfietsen uit de fietsparkeervoorzieningen moeten verwijderen. Zodat die voorzieningen ook daadwerkelijk ten goede komen aan klanten.

De gemeente zou de verantwoordelijkheid moeten nemen om de fietsroutes naar de supers verkeersveilig te maken. Maar ook door winkels, woningen en openbare verblijfsruimte bij ruimtelijke ontwikkeling te mengen. Wordt een winkelgebied als ontmoetingsruimte benoemd, dan moet daar ook geschikte ruimte voor worden gemaakt.

Ontwikkelaars van nieuwe winkellocaties zouden vanuit maatschappelijke verantwoordelijkheid én efficiency wat meer ruimte moeten gunnen aan klanten die uit noodzaak, vanwege hun gezondheid of om nog andere redenen de boodschappen per fiets of te voet doen. Bewegingsruimte voor fietsers betaalt zich trouwens terug: want waar de auto van 1 klant staat, kunnen ook de fietsen van 10 klanten staan.

De tabel met de scores kan bij de Fietsersbond afdeling Maastricht worden opgevraagd.

Alblasserdam-Wilgenplein-winkelcentrum-Makado-Fietsersbond-Drechtsteden
In Alblasserdam kunnen fietsers over een autovrij laantje voorlangs het gebouw tot aan de winkels fietsen. Daardoor worden zij gevrijwaard van de confronterende situaties die zich op parkeerterreinen voordoen. De robuuste open ruimte tussen parkeerterrein en gebouw faciliteert ook verblijf, ontmoeting en bijzondere activiteiten.